Eilandlezingenreeks ook in 2010

De Eilandlezingenreeks wordt voortgezet in 2010. 2010 is het internationale jaar van de biodiversiteit. Met dat thema volgen er weer nieuwe lezingen door gepassioneerde en vaak bekende sprekers. De samenwerking met SNP reizen en de Volkskrant wordt voortgezet. Houd de site www.naturalis.nl in de gaten voor nieuws over de planning, sprekers en onderwerpen.

Midas Dekkers sluit lezingenreeks Darwinjaar af

Op 20 december hield Midas Dekkers de laatste Eilandlezing in het Darwinjaar. Net als de spreker zelf hadden 89 mensen de sneeuw getrotseerd. Veel minder dan de aangemelde ruim 400 mensen, maar dat deed niets af aan de goede sfeer en de lachgolven die zo nu en dan door de zaal rolden.

Net als zijn voorgangers in deze reeks, is Midas gefascineerd door eilanden. "Het is een overzichtelijk stukje wereld. Net als bij een schilderij is het belangrijkste stuk de lijst, het kader." Bij eilanden hoort ook een romantisch beeld van maagdelijkheid, het paradijs. Maar doordat het een eiland is, is die paradijselijkheid heel kwetsbaar. "Nog niet zo lang geleden was Mauritius het paradijs. Maar na de Gouden Eeuw is dat paradijs veranderd in een hel."

Waarom is op een eiland voor biologen zo veel te halen? Het is geisoleerd, het is klein en de dieren die er leven, zijn niet schuw. "Daarom kunnen er sukkels tot ontwikkeling komen. Zoals de dodo."

De dodo is een vogel die niet vliegt. In de tentoonstelling Expeditie Darwin noemen wij dat 'verloren talenten'. Op eilanden zijn nog meer rare vormen te vinden, bijvoorbeeld reuzen en dwergen. Volgens Midas volgen die dieren een "alternatieve strategie". Zo'n strategie is tegenovergesteld aan die op het vasteland, maar ze werken allebei even goed. Naast grote olifanten en kleine muizen op het vasteland, zijn er op eilanden juist dwergolifanten en reuzenratten gevonden. "Die hebben het niet begrepen, die idioten wonen dus op eilanden." Volgens Midas is dat het bewijs van evolutie: dat er van die "rare snuiters" bestaan.

De dodo blijft een raadselachtig wezen. Niemand weet hoe hij er echt uit heeft gezien. "Het leuke is om er alleen maar glimpen van op te vangen", vindt Midas. "Ik hou mijn hart vast als het onderzoeksteam van Naturalis een heel dodoskelet vindt op Mauritius. Dan zijn al onze dromen in een keer verdwenen." Een opvallende uitspraak voor een lid van het Comite van Aanbeveling voor het Dodo Research Programme...!

Op eilanden is het meestal het kwaad van buitenaf dat de onschuld vermoordt. Maar ook de genetische variatie is relatief beperkt, doordat er eenvoudigweg weinig keus is in partners. Op eilanden vind je daarom niet hele oude dieren. Ze houden het minder lang vol dan op het vasteland.

Hoe de laatste dodo dan ook aan zijn eind is gekomen, de vogel is er niet meer. "Wij vinden uitsterven de ergste vorm van sterven. Maar het is een abstractie. Want wat is een soort? Dat concept hebben wij zelf bedacht. Sterven, dat is pas tragiek. Uitsterven bestaat niet. Ik heb het zelf ook veroorzaakt, simpel door te typen: dit dier hoort niet tot die en die soort. En het gebeurt bijna dagelijks hier bij Naturalis. Geen haan die daarnaar kraait. En zeg nou zelf: mist u de dodo? Zegt u als u 's ochtends opstaat tegen uzelf: ik mis toch iets."

Toch eindigt deze Eilandlezing optimistisch. Want: "Als er een beest leeft, is het de dodo wel! Hij leeft in onze geesten voort. Anders waren u en ik vandaag niet door de sneeuw naar Naturalis gekomen."

Bas Haring worstelt met eilandmensen

Op 18 oktober deelde wetenschapsfilosoof Bas Haring zijn fascinatie met eilanden met het publiek tijdens de 4e Eilandlezing. "Eilanden zijn geisoleerd, niet verbonden met andere eilanden of het vasteland. Ze staan op zichzelf. Juist daardoor kunnen er bijzondere soorten ontstaan. Maar zodra een eiland verbonden wordt met het vasteland, mengen zich de levensvormen met elkaar. En de bijzondere eilandvormen verdwijnen doordat ze worden verdreven door vijanden of sterkere dieren."


Hetzelfde geldt voor mensen. Bas heeft wel eens dergelijke eilandmensen ontmoet. Dit zijn mensen die helemaal op zichzelf zijn, niet verbonden met anderen. Ook niet verbonden met het verleden of met de toekomst. Ze zijn in het nu, op zichzelf. Ze zijn geheel origineel. Maar juist door hun geisoleerdheid kan het zo zijn dat hun ideeen nooit andere mensen bereiken. Dat is de paradox waarmee Bas worstelt.

"Hoe erg is dat? Hoe erg is het dat anderen nooit weten van het bestaan van een eilandmens, of van zijn ideeen? Maar zodra je ze wel verbindt met de wereld, verdwijnt hun originaliteit. Eigenlijk zou je ze in een soort informatie-reservaat moeten stoppen. Zij zouden nooit moeten twitteren."


Bas vroeg zichzelf en de zaal verder af hoe erg het is dat biodiversiteit afneemt. "Biodiversiteit is een gevolg van het bestaan van eilanden. Als er geen eilanden meer zijn, neemt de biodiversiteit af. Unieke soorten verdwijnen en er komen meer van dezelfde dieren en planten. Persoonlijk vind ik het niet erg dat dit gebeurt. Waarom zouden er zoveel verschillende soorten moeten zijn?" Deze vraag hield het publiek wel bezig, getuige de vragen die erover gesteld werden. Een leuke discussie voor 2010, het jaar van de biodiversiteit.

Fossiel ei t/m 1 november in Naturalis te zien

Het 15 miljoen jaar oude fossiele ei dat Hanneke en Bert tijdens de Beaglereis vonden, is nog tot en met 1 november te zien in Naturalis. Het ligt samen met de slijptol waarmee het is uitgeboord in de tentoonstelling Expeditie Darwin.
De VPRO-aflevering met de vondst is hier te zien: Deel 3 - De vulkaan en het ei
Presentatie van het ei in De Wereld Draait Door

Bijzondere Beagle ervaring in Hanneke's eigen woorden

(Bron: Bionieuws)
De zon schijnt volop als ik in de haven van Funchal (Madeira) aan boord van de Quadrifoglio stap, maar eenmaal onderweg slaat het weer snel om. 19 uur later rijst in de verte onze bestemming uit zee op. Selvagem Grande. In tegenstelling tot zijn naam slechts een paar vierkante kilometer groot, maar wat een eiland! Afgelegen, rauw en onherbergzaam en met slechts een zeer beperkte flora en fauna een prachtig voorbeeld van eilandbiogeografie in de praktijk. De strandafzettingen waar we naar op zoek zijn liggen ingeklemd tussen dikke pakketten basalt met loodsteile hellingen en scherpe rotsen. Terwijl ik met handen en voeten achter Bert aan het zigzaggende pad tegen de helling beklim, luister ik naar zijn waterval van kennis, ervaring en anekdotes. Ik schrik van een cagarra (Calonectris diomedea) kuiken dat op luide toon laat weten dat zijn nest niet dient als steun voor tweebenigen op steile rotswanden. We passeren de enige zoetwaterbron op het eiland maar Mauritzio, de eilandwachter, waarschuwt dat het water niet te drinken is. Bovenop het plateau is het droog en dor, en tussen het ijskruid liggen her en der resten van kanonnen, herinneringen aan de vroegere strijd tussen Spanje en Portugal over het eigendom van deze eilandengroep. Aan de rand van het plateau gekomen wijst Mauritzio langs de rotswand naar beneden. ‘Daar beneden moeten jullie zijn’. Ik kijk hem enigszins verbaasd aan, maar hij maakt geen grapje. Bert is verrukt, dit is de plek waar hij 30 jaar eerder ook geweest is! De witte strandzandlaag is bij nader onderzoek minder fossielrijk dan dat we dachten, maar de vondst van een bijna compleet ei is meer dan dat we hadden durven hopen.

Tot onze blijde verrassing vertelt Sybren van de VPRO ploeg dat de Beagle zelf ons komt ophalen. Wat een geweldige ervaring om die avond de lichtjes van dat grote schip in de baai te zien verschijnen. Vanaf het achterdek van de Beagle vervaagt Selvagens Grande langzaam. Je moet wel gek zijn om hier te komen. Tenminste een hagedis heeft het tot verstekeling geschopt, ondanks onze verwoede pogingen om onze bagage hagedis-vrij te houden. Nog zo’n mooi voorbeeld van eilandbiogeografie. Dag Selvagens, tot over 30 jaar.